یكی از ناگواری های بسیار زیان بخش در این دوره از آغاز پادشاهی قاجارها در ایران نفوذ مصنوعی فوق العاده ایست كه به روحانیون مردم آزار و سود پرست داده بودند. سیاست مذهبی دورهء صفویه چندان زیان آور نبود زیرا كه پادشاهان این خاندان روحانیان را تنها برای ایجاد نیروی باطنی و روحانی در برابر اهل تسنّن كه از دو سوی خطرهایی متوجه ایران كرده بودند می خواستند... با این همه هرگز به روحانیان سودجوی و آزارگران آزادی ندادند كه به جان و مال مردم دست اندازی كنند. شاهان صفوی خود را سایهء خدای و جانشین پیامبر در روی زمین و پیشوای روحانی می دانستند ناچار روحانیان دیگر دست نشاندهء ایشان و پیرو فرمانشان بودند... در دورهء افشار و خاندان زند همچنان روحانیان جز ادای وظائف شرعی خود كاری نداشتند و كسی ایشان را بر جان و مال مردم مسلط نمی كرد. قاجارها چون به سر كار آمدند خود می دانستند كه مردم ایران پادشاهی ایشان را مشروع و به حق نمی دانستند به همین جهت از آغاز روحانیان را كه پشتیبان خود ساخته بودند بر مردم چیره كردند... روحانیانی كه بدین گونه دستیار دربار طهران می شدند اختیاراتی بیش از آنچه برای ادای وظائف شرعی خود لازم داشتند به دست آوردند ناچار این قدرت نهائی به زیان مردمی تمام شد كه خریدار بازار ریاكاران سالوس بودند.[iv]

بسیاری از صاحب نظران معتقدند که متون تاریخی کشورمان، به ویژه آنچه که در یکصد سال اخیر نگارش یافته، از تحریف حقایق و درآمیختگی راست و دروغ با یکدیگر شدیدا رنج می برد و آلوده به گزارشهای نادرست و تحلیلهای غرض آلود است.
استاد محیط طباطبایی مدعی بود که خرمن تاریخ ایران را، «مجموعه ای از دروغهای راست نما» پر کرده و او ٥٠ سال روی آن کار کرده تا بتواند از این دروغها بکاهد.
محقق دیگر، دکتر منصوره اتحادیه، می نویسد: تاریخ انقلاب مشروطیت «بارها موضوع پژوهشهای تاریخ، و وقایع آن مایه سخن پردازی نویسندگان و شاعران شده، اما هنوز تحقیق و تحلیلی جامع و عمیق در همه جوانب سیاسی و اجتماعی آن به عمل نیامده است. راستی آنکه ملاحظات سیاسی مذهبی، اغراض شخصی و تمایلات گوناگون نویسندگان و پژوهشگران، تاریخ نگاری این دوره را دچار ضعف و کاستی و نادرستی و اغراق و چشم پوشی از برخی افکار و مواضع کرده است.
ابراهیم صفایی، پژوهشگر تاریخ قاجار و مشروطه، حتی معتقد است: «در تاریخ ایران هیچ فصلی چون فصل تاریخ قاجاریه آلوده با شبهت و آموده با اغراض نیست» و انتشار اسناد منتشر نشده و دست اول آن روزگار توسط او، «بسیاری از حقایق را بی پرده نشان داد و بسیاری از داوریهای ناروای شایعه نویسان را محکوم کرد.»
بعضی از محققان، همچون آقای محمد ترکمان، رأسا وارد عمل شده و مواردی از افسانه پردازی ها، غرض ورزی ها، و نیز سرقتهای موجود در تواریخ مشروطه را به طور مستند برملا کرده اند.
در واقع باید گفت که: وجود اخبار کذب، شایعات دروغ، تحلیل های غلط و در یک کلام تحریف واقعیات در کتب تاریخ معاصر ایران، به ویژه تواریخ مشروطیت، اجمالاً امری مسلم و انکارناپذیر و مورد اتفاق همگان است.
تحریف و وارونه نگاری شاهد این امر، انتقاد و بدگویی (بعضا تند و تیز) مورّخان طراز اوّل مشروطه (به طور خاصّ یا عام) از یکدیگر است: احمد کسروی ادعا می کند: آنچه که وی را در اواسط دوران رضاخان به «نوشتن» و انتشار تاریخ مشروطه ایران «واداشت»، «نارسایی» تواریخ مشروطیت و «چاپلوسی و پستی» نویسندگان آن بوده است: «دیدم در سی سال کسی به نوشتن تاریخ مشروطه برنخاست و اگر کسانی چیزهایی نوشتند بسیار نارسا بود. پاره ای نیز راستی را فدای خوشنودی این و آن کردند و کسانی را که در جنبش آزادی خواهی در رده دشمنان توده بودند به مشروطه خواهی ستودند و جانبازی های مردان غیرتمند را گذارده به رویه کاری های این و آن پرداختند. چاپلوسی و پستی نگذاشت تاریخ درستی از آب درآورند...»
درادامه، با انتقاد از مورخان خودخواه، چاپلوس، گزافه گو و دروغ باف، که به قول وی: «برای هر پستی عذری می شناسند و از بهر فرومایگی فلسفه هایی در یاد دارند و همه بد آموزی های قرنهای گذشته را در مغز خود انباشته دارند»، ناظم الاسلام کرمانی را نمونه ای از این گونه کسان قلمداد می کند: «کتابی که به نام تاریخ بیداری ایرانیان نوشته شده بهترین نمونه ای است که با دست اینان چه سان تاریخ نگارش می یابد؛ با آنکه این کتاب در سال های نخستین مشروطه، و در پرشورترین زمان نگارش یافته است.»
جالب است که مهدی ملکزاده نیز، که تاریخش را سالها پس از انتشار تاریخ کسروی نوشته، همان نوع ایراد کلی را بر تواریخ مشروطه می گیرد که کسروی گرفته است (با این تفاوت، که ایراد ملکزاده، شامل تاریخ کسروی نیز می شود!)
وی در تحلیل و آسیب شناسی یی که در مقدمه کتابش از تواریخ مشروطه دارد می نویسد: یکی از علل «اساسی» که مشوّق وی در نوشتن تاریخ شد «لغزش و خطاهایی بود که عدّه ای از مورخین معاصر مرتکب شده اند و حبّ و بغض شخصی و یا عدم اطلاع از وقایع یا جاه طلبی و خودنمایی در نگارش آنها راه یافته و آنان را از راه حقیقت گویی و راستی منحرف نموده، مطالبی دور از حقیقت نگاشته اند.»
فریدون آدمیت نیز (همچون کسروی و ملکزاده) نسبت به کلیت تواریخ مشروطه، دیدگاهی منفی دارد و حتی مدعی است که در کتاب خویش، «بسیاری از مفروضات تاریخ نهضت مشروطیت را «به هم ریخته» و در پاره ای مفروضات دیگر، تجدید نظر» کرده است. آدمیت با بسیاری از مورخان و تحلیلگران مشروطه، برخورد منفی و گاه بسیار تند دارد. تقی زاده، مستشار الدوله صادق، یحیی دولت آبادی، دکتر رضا زاده شفق، کریم طاهر زاده بهزاد، نصرت ا فتحی، ابراهیم صفایی، مهدی ملکزاده و...حتی ایرج افشار(که عمدتا ناشر و حاشیه نویس متون تاریخی منتشر نشده است)، هر یک به گونه ای - و بعضا بدون تصریح به نام، اما مشخص به اشاره و کنایه - آماج انتقاد وی قرار گرفته اند.
به اعتقاد وی:...چیزی که خاصه به زیان تاریخ مشروطیت است، و در واقع همیشه آفت تاریخ نویسی بوده تحریف و مغالطه کاری و تبلیغ گری است که پاد زهرش همان ممیزی و انتقاد تاریخی است. کسانی که خود مصدر تحقیق جدی و بکر نبوده اند و از خود استقلال اندیشه و رأیی نداشتند به صورت عمله تبلیغات در می آیند و می کوشند با تحریف و تفسیرهای غیر واقعی، تصویر مسخ شده ای از وقایع یا اشخاص ارائه دهند. عتبه بوسیدن (بلکه لیسیدن)، نان به یکدیگر قرض دادن و سر همدیگر را تراشیدن خصلت مردان بی فضیلت و پادو صفت است که چون در عرصه دانش و فکر قائم بالذات نیستند اعتبار خویشتن را در خدمت دیگران می جویند.
همه عاشق دلباخته حقیقت تاریخ اند، اما روشی که پیش می گیرند خلاف شرافت علمی است... از دیدگاه آدمیت: اسناد و منابع تاریخی دست اول مشروطیت نیز، در یک سنجش و ارزیابی علمی، غالباً فاقد ارزش و اعتبار لازم اند و چنگی به دل نمی زنند: «روزنامه های انگشت شماری را می شناسیم که به درجات پایبند درستی اخبار بودند، و تفسیرهای سیاسی اندیشیده ای منتشر می کردند. روزنامه محاکمات هم داشتیم که در شناخت آیین رسیدگی قضایی و برخی محاکمات جزایی و سیاسی، مأخذ درجه اول است. سایر جراید ما در این دوره از نظر دانش و تفکر اجتماعی و سیاسی خیلی کم مایه اند و یا بی ارزش و هرزه گو... آن مطبوعات، همیشه معیار دقیق سنجش افکار عمومی نیست، معمولا وجهه نظرهای مختلف را منعکس می کرد... از روزنامه که بگذریم، شبنامه هم داشتیم که اغلب با مضامین جلف و سخیف، آلوده به بهتان و آهنگ جنجالی در شهر پخش می گردید. و بارها مورد اعتراض مجلس قرار گرفت. این نوع نشریات فقط به کار مطالعه در بد روشی های چند انجمن سیاسی و خلق و خوی رده لومپن که در سایه دولت مشروطه خودنمایی داشتند می خورد»
مشابه این دیدگاه منفی نسبت به کلیت تواریخ مشروطه را در کلام برخی دیگر از مورّخان مشروطیت می توان سراغ گرفت که گنجایش محدود این دفتر، اجازه پرداختن به آنها را نمی دهد. مورّخان مشروطیت، افزون بر رویکرد انتقادی نسبت به کلیت تواریخ آن دوران، درباره یکدیگر نیز به طور خاص، نظر داده و موضع منفی اتخاذ کرده اند. برای نمونه، می توان به انتقاد کوبنده کسروی و ملکزاده از ناظم الاسلام کرمانی اشاره کرد که وی را از مورخان چاپلوس و دروغ باف، و احیانا سازشگر با مستبدین شمرده و اثر وی: تاریخ بیداری ایرانیان را نیز حاوی «مطالب دور از حقیقت» و قهرمان تراشی های کاذب و دروغین قلمداد می کنند.
متقابلا از دیدگاه تند فریدون آدمیت نسبت به ملکزاده یاد کرد که وی را از زمره مورخانی می شمارد که «نه مورخ حرفه ای بودند و نه دانش عمیق تاریخی داشتند.» به اعتقاد او: ملکزاده جانب انصاف و امانت را در نگارش تاریخ نگاه نداشته و کتابش «عاری از اعتبار علمی است»
همچنین باید به برخورد منفی کسروی و تقی زاده با یکدیگر اشاره کرد که کسروی، تقی زاده و یاران وی نظیر محمد علی تربیت را جزو «میوه چینان» قیام مشروطه در تبریز دانسته و بدتر از آن «کبوتران دو برجه!» می شمارد که در عین آمیزش با مجاهدان مشروطه، از سیاسیون لندن دستور می گرفتند. متقابلا تقی زاده مدعی است که «اجتهادات مرحوم کسروی و سیاست بافی او... لااقل سه ربع کتاب او را سست و دور از حقیقت ساخته» است.
به همین نمط می توان از دیدگاه تند و طنزآمیز آدمیت نسبت به نوشته های تاریخی - سیاسی تقی زاده و نیز کسروی نسبت به میرزا یحیی دولت آبادی و بالاخره تقی زاده درباره آثار تاریخی مخبرالسلطنه هدایت اشاره کرد. آنچه گفتیم، حاکی از وجود کاستیها و ناراستیها در کلیت تواریخ مشروطه است که طبعا برخورد نقادانه با این تواریخ و پالایش جدی مندرجات آنها را، طلب می کند.
میرزا یحیی دولت آبادی با روحانیت شیعه شدیداً سر ناسازگاری داشته و در خاطرات خود چهره های برجسته این گروه (از علامه مجلسی گرفته تا شهید مدرس) را به عناوین مختلف و نوعا تحت عنوان «روحانی نما!» فرو کوفته است و در خاطراتش، هیچ فرصتی را برای تقبیح روحانیت و نیز شعائر حسینی (ع) از دست نمی دهد و صریحا معتقد به جدایی سیاست از روحانیت است.
خوشحال است که در اثر کودتای رضا خانی، نفوذ روحانیت به صفر می رسد و آرزو می کند که فاتحه روحانیت خوانده شده و اسلام با مقتضیات عصر حاضر، تطبیق داده شود. افزون بر این، طرفدار آزادی بانوان و رفع حجاب و تغییر خط بوده و شعری در مدح کشف حجاب رضا خانی دارد. با آن سابقه خانوادگی و این عقاید مشعشع! تیرگی مناسبات او با شیخ فضل الله پیشاپیش قابل حدس و پیش بینی است. خود می گوید: «حاج شیخ فضل الله در مدت اقامت طهران، همه وقت با خانواده ما کدورت داشته» و «سالها در مجالس خصوصی نسبت به خانواده ما بدگو بوده است.» وی نسبت به شیخ، دیدگاهی شدیدا منفی داشته و در کتابش کرارا به بدگویی از وی پرداخته است.
سناتور مهدی ملکزاده. او فرزند «ملک المتکلمین» است که از پیشوایان جناح تندرو مشروطه، و دشمنان سرسخت شیخ فضل الله به شمار می رفت و این دشمنی را به صورت میراثی ماندگار نزد فرزند خود (مهدی ملکزاده) باقی گذارده بود. از ملک المتکلمین، و سیئات فکری و اخلاقی و سیاسی وی، و دشمنی شدیدش با شیخ، در «کتاب کالبد شکافی چند شایعه درباره شیخ فضل الله نوری»، بخش: «اتهام زنندگان، خود متهم اند!» مفصّلا سخن گفته ایم. ملکزاده، روحانیت شیعه را سرچشمه بدبختی های ایران و دورافتادن ایرانیان از قافله تمدن می شمارد و حوادث فجیعی چون انقراض صفویه را به پای آنان می نویسد. او عضو حزب دمکرات است که در مشروطه دوم توسط عناصر افراطی و سکولار نظیر تقی زاده (تقی زاده دوران جوانی) اداره می شد و «تفکیک کامل سیاست از روحانیت»، یکی از اصول مرامنامه آن بود. ثناگویی «متملقانه» ملکزاده از دیکتاتوری رضا خانی و دشمنی «جاه طلبانه اش» در مجلس سنا با پیشوای سیاسی نهضت ملی، به نحوی آشکار، او را فاقد «تقوای سیاسی» نشان می دهد. چنانکه به گفته فریدون آدمیت در نگارش تاریخ نیز جانب امانت را نگاه نداشته است. ملکزاده (به تبع پدرش: ملک المتکلمین) با شیخ فضل الله نوری به شدت مخالف بوده، وی را عنصری رشوه گیر ٤٤ و روس فیل! معرفی می کند و مشروطهء مشروعه را (که شیخ با تمام توان، پرچم آن را بر دوش می کشید) بزرگترین واکنش دستگاه استبداد! در برابر مشروطه می شمارد.
این طرفیت و ضدیت (شخصی یا حزبی و جناحی) با مخالفان و حتی منتقدان مشروطه (و در واقع: مخالفان و منتقدان جناح تندرو مشروطه) را، به شیوه های گوناگون، در تاریخ مشروطه کسروی و دیگران نیز مشاهده می کنیم.
ملاحظه این مطلب، پژوهشگر حقیقت را ملزم می سازد که در نقل اقوال و استناد به آراء مورخان مشروطیت، دقیقا مراقب جانبداری ها و نان قرض دادن های این مورخان به دوستان و هم جبهگان خویش، و متقابلا غرض ورزی ها و بدگویی های مستقیم و غیر مستقیم آنان با جناح مقابل و مخالف باشد و از افتادن در دام آنها پرهیز کند. راه پرهیز از این دام نیز، به کارگیری موازین علمی در نقد این متون، و سنجش مندرجات آنها با مفاد اسناد و مدارک معتبر تاریخی است.
تواریخ مشروطه، نوعاً بر پایه «نظریه توطئه» (یا «توهّم توطئه») آن هم در افراطی ترین شکل آن یعنی «توطئه پنداری مطلق» نوشته شده و هر کس نسبت به سردمداران و صحنه گردانان (تندرو) مشروطیت و مجلس شورا اعتراض و انتقادی داشته، عملا به انواع نسبتها و اتهامات زشت، متهم گشته است. حتی شخصیتهایی که پیشینه شرکت در نهضت عدالتخواهی صدر مشروطه داشته و در اوایل امر، از سران و فعالان جنبش مشروطیت بوده و در این راه رنجها برده ولی بعدا به صف منتقدان پیوسته اند، نه تنها از حمله و آسیب مصون نمانده اند، بلکه چه بسا بیش از دیگران آماج دشنام و اتهام قرار گرفته اند! گویی صحنه گردانان مشروطه (مشخصا جناح تندرو و سکولار)، معصوم و ایمن از هرگونه خطا بوده و هیچ یک از معترضان به آنان، حرف حسابی یا اعتراض معقولی ندارند و همگی بدون استثناء افرادی جاهجو، ریاست طلب، حسود، ریاکار، هوادار استبداد، جیره خوار شاه (و احیانا روسیه)، و بالاخره ضد آزادی و ترقی و پیشرفت و تمدن بوده اند!
دامنه توطئه پنداری سران مشروطه (و به دنبال آنان: مورخان مشروطیت)، و گرایش آنان به شکستن همه کاسه کوزه ها بر سر مخالفان و منتقدان خویش، تا آنجا است که فی المثل میرزا یحیی دولت آبادی، همه آشوبها و اغتشاشها در کشور را زیر سر محمدعلی شاه و درباریان وی شمرده و حتی حیدر عمو اغلی (رئیس تروریستهای مرتبط با تقی زاده و گروه وی) را در جریان بمب افکنی به سوی محمدعلی شاه، «آلت دست درباریان!» قلمداد می کند!
خاطرات حاج سیاح محلاتی، یحیی دولت آبادی و شیخ ابراهیم زنجانی، نمونه های بارز توطئه پنداری افراطی (نه توطئه کاوی عالمانه) در مکتب تاریخ نگاری مشروطیت اند، که البته مشابه گزارشها و تحلیلهای سیاه آن سه، درباره مخالفان مشروطه (یا دقیقتر بگوییم: منتقدان و معترضان به اندیشه و عملکرد جناح تندرو و سکولار مشروطه) را کما بیش می توان در کلام دیگر مورخان مشروطیت نیز نظیر: ناظم الاسلام کرمانی (در تاریخ بیداری ایرانیان)، محمد مهدی شریف کاشانی (واقعات اتفاقیه در روزگار)، مهدی ملکزاده (تاریخ انقلاب مشروطیت ایران)، مخبرالسلطنه هدایت (خاطرات و خطرات، و گزارش ایران)، مجدالاسلام کرمانی (تاریخ انحطاط / انحلال مجلس)، محمد علی تهرانی «کاتوزیان» (مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران)، اعظام الوزاره قدسی (خاطرات من یا تاریخ صد ساله ایران) و نیز صاحبان جراید آن روزگار مثل «حبل المتین» (منتشره در کلکته و تهران)، صور اسرافیل و مساوات و روح القدس (منتشره در تهران) و ملانصرالدین (منتشره در قفقاز) مشاهده کرد.
نمونه وار به یک مورد اشاره می کنیم: حاج سیاح محلاتی در تحلیلی سراسر توطئه انگارانه از مخالفت «اصولی» شیخ فضل الله نوری و مجتهد تبریز با مشروطیت (و در واقع: با جناح تندرو و سکولار مشروطیت که شیفته دمکراسی غربی بود)، در خاطرات خود چنین می نویسد: ...شیخ فضل الله به واسطه حسدی که به سید عبدالله و سید محمد داشت مرکز فساد و مخالفتی علیه مشروطه درست کرده بود. وکلای باهوش خصوصا چند نفر آزادی خواه حقیقی مثل صنیع الدوله و تقی زاده...اصرار کرده مشغول نوشتن متمم قانون اساسی بودند...بعضی ملاها که از جمله ایشان شیخ فضل الله بود اعتراض به نوشتن قانون اساسی می کردند و می گفتند باید موافق شرع باشد... شیخ فضل الله کج تابی می کرد و یا مواضعه ای که با محمدعلی شاه و میرزا حسن تبریزی = مجتهد بزرگ تبریز و سایر مستبدین داشت وسیله مخالفت می جست...اخلال شیخ در قانون اساسی، یعنی طرح مساله نظارت فائقه و رسمی فقهای طراز اول بر مصوبات مجلس سبب اعتراض سایر ملاها و مجلسیان شده، بهانه به دست او افتاده با جمعی از کلاشان و مفتخوران طلبه و سید نما و روضه خوانها و گداهای پست و رذل مهاجرت از طهران کرده و رفته در حضرت عبدالعظیم (ع) خیمه مخالفت زده شروع کردند بر قدح و طعن مشروطیت و مشروطه خواهان.
... هرکس به زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) می رفت بعضی مفتخوران گردن کلفت می گفتند مشروطه کفر است و بعضی را که مشروطه خواه می دانستند اذیت می کردند و کوتک = کتک می زدند.
از قرار معروف، به قدر سی هزار تومان از محمد علی شاه گرفته و این دستگاه را دایر کرده بودند...به مساعدت محمدعلی شاه و ملاهای مستبد، اشرار همه جا را بر قتل و غارت و هرج و مرج تحریک کرد...

سلطنت، موهبت ربّ عزت است و حکومت رحمت حضرت ربوبیت...پادشاهان عادل به شکرانه این الطاف الهیه...باید عدل مجسم باشند و عقل مشخص...[xv]
حکومت رعیت را حصن حصین باشد و کهف امین...حقوق رعایا و برایا را به جمیع قوی، محفوظ و مصون فرماید و عزت و سعادت تبعه و زیردستان را ملحوظ و منظور دارد چه که رعیت، ودیعه الهیه است و فقرا امانت حضرت احدیت. به همچنین بر رعیت، اطاعت و صداقت مفروض[xvi]

«ای یاران الهی از قرار مسموع نوهوسانی در ایران تأسیسِ انجمن پنهان نمایند و در امور سیاسیه مداخله كنند و به عنوانهای مختلف جمعیتها تشكیل نمایند و نفوس را به دخول در جمعیت دلالت كنند. احبای الهی به نص قاطع ربانی باید از این امور احتراز نمایند و بكلی اجتناب كنند؛ در امور سیاسیه نه با انجمنی دمساز گردند و نه با جمعیتی همراز شوند، بلكه شب و روز بكوشند تا اخلاق تبدیل شود و افكار تعدیل گردد، رذائل نماند فضائل جلوه نماید، بنیاد بغض و عدوان برافتد، اتحاد و یگانگی خیمه برافرازد و وحدت عالم انسانی در نهایت جلال، جمال بیاراید، نفوس ملكوتی شوند و قلوب لاهوتی گردد و چون این مواهب حصول یابد بِالطبع قصور زائل شود و عزت و سعادت حقیقیه در جمیع مراتب حاصل گردد. این بنیان و اساس است و بنیاد بی زوال و چون این اصول حصول جوید، فروع یقیناً بِذاتِها اكمال شود.»[xxxvi]

«این نفوسِ مُفتَریه [= ازلی ها] در رگ و ریشۀ احزاب مختلفه حلول نموده اند و ایران را نمی گذارند آرام گیرد و هر فسادی می خواهند می كنند.»[xxxvii] و در لوح مباركی به جمعیت صلح لاهای به تاریخ ١٩١٦ م پس از توضیح تعالیم بهایی- من جمله ١٢ تعالیم آن- برای اصلاح عالم، متذكر می شوند كه شاید نفوسی «نوهوس از ایرانیان» [= ازلی ها] كه طالب شهرت اند، مضامین الواح و آثار بهایی را بنام خویش نشر دهند، و چنین ادامه می دهند: «چنانكه در انجمن وحدت نژاد پیش از حَرب، در لندن واقع شد شخصی ایرانی مضامین الواح حضرت بهاءالله را ضبط نمود و در آن جمعیت وارد شد و بنام خویش خطابه نمود و انتشار داد و حال آنكه عیناً عبارت حضرت بهاءالله بود. از این نفوس چند نفر به اروپ رفتند و سبب تخدیش اذهان اهالی اروپ و تشویش افكار بعضی مستشرقین شدند...خود را نسبت به حضرت باب می دهند ولی بكلی از حضرت باب بی خبرند، تعالیم خفیه دارند كه بكلی مخالف تعالیم بهاءالله است.»[xxxviii]

هوالله
ای منادی پیمان نامه یی كه بجناب منشادی مرقوم نموده بودید ملاحظه گردید و بدقّت تمام مطالعه شد مكاتیب آنجناب را بعضی در سنین سابقه كه ارض مقصود در نهایت انقلاب بود جواب مرقوم نشد ولی یكسالست كه جمیع مكاتیب آنجناب را جواب مرقوم گردید و همچنین از برای هر نفسی كه نامه خواستید مكتوب مخصوص مرقوم شد و ارسال گردید معلوم است بعضی نرسید و بسیار تعجّب است باری من بعد نامهء خویش را در بدایت تاریخ و نمر بگذارید و اینعبد نیز در جواب تاریخ و نمر میگذارد تا حقیقت حال در نزد آنجناب واضح و مشهود گردد كه جمیع نامه های شما را جواب ارسال میشود.

از انقلاب ارض طا مرقوم نموده بودید این انقلاب در الواح مستطاب مصرّح و بی حجاب ولی عاقبت سكون یابد و راحت جان حاصل گردد و سلامت وجدان رخ بنماید سریر سلطنت كبری در نهایت شوكت استقرار جوید و آفاق ایران بنورانیت عدالت شهریاری روشن و تابان گردد محزون مباشید مكدّر مگردید جمیع یاران الهی را به اطاعت و انقیاد و صداقت و خیرخواهی بسریر تاجداری دلالت نمایید زیرا بنصّ قاطع الهی مكلّف برآنند زنهار زنهار اگر در امور سیاسی نفسی از احبّا مداخله نماید و یا آنكه بر زبان كلمه یی براند یاران الهی را بنصّ قاطع ربّانی مدخل در امور سیاسی نیست بلكه مرجع كلّ تهذیب اخلاقست و تربیت نفوس و توحید كلمه و محبّت و مهربانی و اتّحاد و یگانگی و ظهور سنوحات رحمانی در عالم انسانی از قرار مسموع بعضی از بیانیها یعنی تابعین میرزا یحیی در امور سیاسی مداخله نموده و مینمایند سبحان الله بدخواهان این را وسیله نموده و در محافل و مجالس ذكر بهاییان مینمایندكه آنانرا نیز در امور سیاسیه رایی و فكری و مدخلی و مرجعی با وجود آنكه بیانیها خصم الدّ بهائیانند و اینرا جمیع اهل ایران میدانند دیگر بچه انصافی رفتار و گفتار و افكار آنانرا نسبت به بهاییان میدهند سبحانك هذا بهتان عظیم باری شما گوش باین حرفها مدهید و حقیقت حال را در نزد یار و اغیار بكمال صدق بیان نمائید و نصوص قاطعهء الهیه را ذكر كنید و روش و سلوك این زندانیرا نیز واضح و مبرهن فرمائید و شب و روز به جان و دل بكوشید و دعای خیر نمائید و تضرّع و زاری فرمائید تا اعلیحضرت تاجداری در جمیع امور موید و موفّق گردند تا سبب عزّت ابدیهء ایران و ایرانیان شوند نوایای خیریه اعلیحضرت شهریاری واضح و مشهود ولی نوهوسانی چند گمان نمایند كه كسر نفوذ سلطنت سبب عزّت ملّت است هیهات هیهات این چه نادانیست و این چه جهل ابدی شوكت سلطنت سبب عزّت ملّت است و نفوذ حكومت سبب محافظت رعیت ولی باید با عدل توام باشد اعلیحضرت شهریاری الحمد لله شخص مجرّبند و عدل مصوّر و عقل مجسّم و حلم مشخّص در این صورت باید عموم بخیر خواهی قیام نمایند بآنچه سبب شوكت دولت و قوّت سلطنت و نفوذ كلمه و آبادی مملكت و ترقّی ملّت است قیام نمایند رسالهء سیاسیه كه چهارده سال قبل تالیف شد و بخطّ جناب مشكین قلم مرقوم گردید و در هندوستان طبع شد و انتشار داده گشت آن رساله البتّه در طهران هست و یك نسخه ارسال میشود بعموم ناس بنمائید كه جمیع مضرّات حاصله و فساد و فتنه در آن رساله باوضاح عبارت مرقوم گردیده در آن رساله حقوق مقدّسهء دولت و حقوق مرعیه ملّت و تعلّقات بین راعی و رعیت و روابط بین سائس و (مسوس) و لوازم مابین رئیس و مرووس مرقوم گردیده اینست روش و سلوك این آوارگان و اینست مسلك و منهج این مظلومان و السّلام علی من اتّبع الهدی ع ع» (١١ جمادی الاولی سنهء ١٣٢٥).

«میرزا تقی خان صدر اعظم با آنکه ظلمی بر امر کرد که تا به حال کسی چنین نکرده معهذا در امور سیاسی و مسائل ملکی اساسی گذارد که واقعا نهایت متانت را داشت و حال آنکه در هیچ مدرسه ای از اروپا داخل نشده بود …»[xlii]

«شهادت می دهم که در خدمت دولت امین بود به شانی که خیانت را در عرصه اش راهی و مقامی نبود و سبب ورود این مظلومان در سجن اعظم (عکّا) هم او بود و لکن چون در عمل خود صادق بود لائق ذکر خیر است.»[xliii]

«عرض حضور مبارک پادشاه اسلام پناه خلدالله سلطانه...این خادمان شریعت مطهره...وجود مبارک پادشاه ظل الله را سرمشق عدالت و دینداری و شرع پرستی دانسته و می دانیم.»[xliv]

«به خداوند متعال...قسم دعاگویان اعلیحضرت را دوست داریم...پادشاه رئوف و مهربان بی طمع باگذشت را چرا نخواهیم...»[xlv]

من به محمد علی میرزا نوشتم که اگر قصاص خون احباء کند و به عدل حکم نماید، تائید می رسد، والّا یفعل الله مایشاء...[xlix]

«با چنین سابقه و کارنامه ای، بهائیان، متناسب با شرایط و اوضاع سیاسی کشور، در صدد موج سواری و با دروغ پردازی و جعل اسناد، کوشیده اند تا خود را همگام با جنبش مشروطه نشان داده...»[l]

...اگر ما نام مشروطیت بر زبان می راندیم؛ حکومت نیز به عداوت قیام می نمود...حکومت فورا اعلان می کرد که مشروطیان جمیعا بهائی اند و نص کتاب اقدس را مجری خواهند؛ چنانکه میرزا فضل الله نوری در طهران اعلان نمود و اعلان نامه در تمام طهران معلق نمودند. لهذا باین وسیله دولتیان دست به کشتن می گذاشتند...[lxii]

                                                 ***

مقاله قبلی

مقاله بعدی