دفاع از یاران ایران
عباس میلانی
مقدّمهء سردبیر نیو ریپابلیک: سهشنبهء این هفته، محاکمهء هفت تن مدیرین نهضت بهائی ایران با اتّهامات جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملّی، که میتواند مجازات مرگ در پی داشته باشد، آغاز خواهد شد. آنها بیش از یک سال است که در زندان به سر میبرند. گروه دو نفرهء وکلای آنها از ملاقات با آنها که قانوناً الزامی است، منع شدهاند و هیچ کدام در دادگاه روز سهشنبه حضور نخواهند داشت. یکی از آنها، عبدالفتّاح سلطانی، به اتّهام شرکت در "انقلاب مخملی" در زندان است، و دیگری، شیرین عبادی برندهء جایزهء نوبل، توسّط رژیم ایران به شرکت در همان "توطئه" متّهم شده، امّا در سفر به غرب به سر میبرد.
در چند هفتهء گذشته، در سراسر جهان، جلساتی در حمایت از هفت بهائی در ایران، برگزار شده است. چهارشنبه گذشته، در تئاتر سانفرانسیسکو هربست، که زمانی جلسهء تهیّه پیش‌نویس اعلامیه حقوق بشر تشکیل شد، گروهی، که به نحو مطبوعی متعلّق به اقوام و ادیان متعدّد بودند، برای نشان دادن نگرانی خود نسبت به سرنوشت هفت بهائی مزبور و ابراز همبستگی با 000ر300 بهائی که هنوز در ایران به سر میبرند، اجتماع نمودند. راس میرکریمی، عضو امریکایی ایرانیتبار هیأت سرپرستان سانفرانسیسکو، در زمرهء رهبران سیاسی بود که در این اجتماع سخنرانی کرد. رئیس دانشگاه سانفرانسیسکو در ابتدای این جلسه دعایی را در چند کلمه قرائت نمود. در اینجا متن سخنرانی که آن شب ایراد نمودم نقل میشود. من عضو جامعهء بهائی نیستم، و مانند بسیاری از کسانی که در آن تالار حضور داشتند، برای ابراز همبستگی با این اقلّیت دینی در ایران که بسیار مورد لطمه و آزار واقع شده است، در آنجا حضور داشتم.
عبّاس میلانی هستم، و متأسّف و شرمنده امّا مصمّم و قاطع اینجا ایستادهام – شرمندهام از آنچه که گذشته‌ای ننگین و شرم‌آور در رفتارمان با شهروندان بهائی تلقـّی میکنم، و مصمّم و قاطع در تصمیم خویش که بگویم، دیگر هرگز، و دیگر بیش از این، چنین نخواهد بود.
طرحهای قومکشی در زندگی یهودیستیزی اروپای قرن نوزدهم یک واقعیت بود و در سدهء بیستم به مصیبت هولوکاست منجر شد. در ایران، جز معدودی قومکشی سبعانهء مرگبار هرگز چنین وضعیتی وجود نداشته است. امّا تا سدهء نوزدهم، یهودیستیزی ایرانی از نوعی قومکشی روانشناختی و احساسی به فنّ شیطانی تبدیل شد و متأسّفانه، تمامی فنون ظریف و سادهء این حرکت‌های ایذایی علیه اعضاء جامعهء بهائی، بلای جدیدی برای متعصّبان شیعه، به کار گرفته شد.
مسلّماً میتوان پی برد که چرا تشیّع، و باور آن که پیامبرش به سلسلهء انبیاء خاتمه بخشیده، و این که شخص موعودی که باید ظهور نماید کسی جز امام دوازدهم نیست، ممکن است اصطکاک‌های عمیق مذهبی با امر بهائی داشته باشد. امّا شرط واحد ادب و احترام در جامعهء نوین و مدرن ما آن است که دیگر سعی نکنیم اختلافات عقیدتی خود را با استفاده از سرنیزه یا تازیانه حلّ و فصل نماییم.
امّا برای تعصّب وسواسی بسیاری از شیعیانی که با امر بهائی مبارزه میکنند، دلیل دیگری نیز وجود دارد. پیام صلح بهائی در تضادّ کامل با کاربرد فزایندهء خشونت توسّط اسلامگرایان است؛ وعدهء برابری حقوق زن و مرد در امر بهائی در تباین با جامعهای مذهبی است که زنستیزی و زنبیزاری مدّتهای مدید خطّ مشی زندگیاش بوده است؛ و بالاخره تمسّک تقریباً جفرسونی بهائیان به این اصل که در موضوع ایمان و اعتقاد دینی نباید اکراه وجود داشته باشد، و پذیرش اعتقاد دینی نیز نباید بر حسب تصادف و مبتنی بر ولادت باشد، بلکه کودکانی که در خانوادهء والدین بهائی به دنیا میآیند باید در زمان وصول به بلوغ دیانت خویش را انتخاب نمایند، در تعارض با دیانت دولتی است که تغییر دین را جرمی قابل مجازات با قتل میداند – ترکیب تمامی اینها مجموعهء چشمگیر و قابل ملاحظهای از تضادها را به وجود می‌آورد که تشیّع سنّتی را متصلّب و متحجّر نشان میدهد. در مقام مقایسه، دیانتی که مکافات و عقوبتی برای شیعیان محسوب، منادی تجدّد و اصلاحات ضروری آن است – اصلاحاتی که در آن، ایمان و اعتقاد دینی موضوعی شخصی بین زنان و مردان و عقاید آنها نسبت به مقدّسات است.
فرهنگها و جوامع، به همان اندازهء افراد، از این لحاظ که در گذشتهء خود چه امری را شرم‌آور و اسف‌انگیز به حساب میآورند، از یکدیگر متمایز میشوند. بعضی از آنها آسودگی کاذب ناشی از نادیده گرفتن موارد مزبور را ترجیح میدهند؛ گروهی با لجاجت و یک‌دندگی با پافشاری بر عمل زشت خویش از پذیرفتن این واقعیت ابا دارند که در گذشتهء آنها امری شرم‌آور وجود داشته است؛ و گروه سوم، غالباً به قدرت و شدّتی تازه، همان اعمال و سیاستهایی را استمرار میبخشند و دنبال میکنند که از اوّل مستلزم توبه و ابراز پشیمانی بوده است. جوامع دموکراتیک، مانند افراد سالم و تندرست، دائماً و با دیدی انتقادی دربارهء گذشتهء خود به تأمّل میپردازند، از لحظات تاریک بیداد و بیانصافی پرده بر میدارند، و تا پایان بخشیدن یا اصلاح آنها پیش میروند. امّا در مورد ایران، رفتار جامعهء ما با بهائیان در 150 سال گذشته، انجام دادن نبایدها و انجام ندادن بایدها بوده؛ هر آنچه که گفته یا انجام دادهایم، یا از گفتن و انجام دادنش سر باز زدهایم، تماماً لکّهء ننگ و شرمی نامطلوب و خجالتآور بر تاریخ ما بوده است. ایران نمیتواند دموکراسی گردد مگر آن که مسأله بهائیان را به طور کامل مورد بررسی قرار داده حلّ و فصل نماید. ایران نمیتواند دموکراسی باشد مگر آن که بهائیان شهروندان کامل محسوب گردند و دین آنها – مانند دیانت زرتشتیان، کلیمیان، مسلمانان، یا اعضاء هر دیانت دیگری، یا اعتقاد یا حتّی بیاعتقادی – به عنوان موضوعی خصوصی به رسمیت شناخته شود که مؤسّسات یا عوامل دولتی یا اجتماعی حق نداشته باشند دربارهء آن به تفتیش، دخالت یا اذیت و آزار بپردازند.
متأسّفانه در جامعهء ما، همانطور که غالباً در گذشته رخ داده، یک قدم به جلو غالباً، حتّی همیشه بدون استثنا، به برداشتن دو قدم به عقب منجر شده است. اگر شاهان قاجار از شکنجهء اوّلین نسل مؤمنان به باب لذّت میبردند؛ اگر حتّی صدر اعظم بزرگ اصلاحات زمان، امیر کبیر، با مؤمنین به دیانت جدید به زبان سرشت و خمیرهء آزادمنشی که آنقدر مشتاقش بود با آنان سخن نگفت بلکه به شیوههای ستمگرانهء مستبدّان شرقی که آنقدر از آن نفرت داشت عمل کرد؛ اگر مدافعان حکومت قانونی دموکراتیک، وقتی نوبت به اعطای حقوق قانونی به بهائیان رسید، ناگهان از شور و شوق خود برای حصول برابری دست برداشتند، اینها همه همان حرکت‌های قهقرایی است – مگر تغییری نسبتاً چشمگیر که در طیّ دوران پهلوی، بخصوص در دوارن 37 سالهء حکومت محمّدرضا شاه رخ داد.
این دوران در ایران آغازی بر پذیرفتن حقوق شهروندی برای بهائیان بود. امنیت نسبی که توسّط شاهان پهلوی تأمین گردید فوران مؤثّری از قوای خلاّق و ابتکارات صنعتی، تجاری و عقلانی توسّط اعضاء جامعهء بهائی را به دنبال داشت. در حین تألیف کتاب ایرانیان برجسته[1] – دو جلد در شرح زندگی 150 تن از نوآوران و صنعتگران – با خشنودی و تحیّر متوجّه شدم که تعدادی از آنها از اعضاء جامعهء بهائی بودند. بزرگترین صنعت لوازم خانگی، به عبارت دقیقتر پیشگام و پیشتاز در این کار گروه صنعتی ارج بود؛ ورود و معرفی پپسی کولا و تلویزیون توسّط حبیب ثابت؛ ظهور روانشناسی کودک و خانواده توسّط دکتر راسخ، که دانشجوی غولی چون پیاژه بود؛ جمیع اینهانمونه‌هایی از مشارکت گستردهء اعضاء جامعهء بهائی در توسعهء نوین ایران است. میدان و بنای شهیاد، که امروزه نامش بدون ادنی مناسبتی به میدان آزادی تغییر یافته، کار یک معمار بهائی بود؛ مرد جوانی که تازه از دانشکده بیرون آمده بود و توانست بر مشکلات و موانع باورنکردنی برای برنده شدن در بزرگترین رقابت معماری نسل خود غلبه نماید. حتّی بعد از 30 سال، رژیم اسلامی نتوانسته برای این بنای باشکوه، که مشحون از عناصر فرهنگ ترکیبی ایران و تنها جزئی از فرهنگ اسلامی است، به عنوان نماد طهران جایگزینی بیابد.
بهائیان، علیرغم فشار مداوم روحانیون، بر اعضاء جامعه و تقاضای فشارهای بیشتر، و حتّی مجازات آنها، تمامی این دستاوردها را حاصل نمودند. در سال 1955 آیتالله بروجردی، عالیترین مرجع شیعه در آن زمان، عملاً شاه را مرعوب ساخته وادار به حملهای سازمان یافته به پرستشگاههای بهائیان نمود.
تقریباً در همین دوران، گروه اهریمنی متعصّبان شیعه، توسّط یکی از روحانیون به نام روغنی تأسیس شد. این گروه خود را حجّتیه نامید و برای هدفی معیّن، یعنی بهرهبرداری از حسّ اطاعت اعضاء و تعلّق خاطر شدید آنها به امام دوازدهم، یعنی مهدی، در جهت دلمشغولی بیرحمانه علیه بهائیان، تشکیل شد. متعصّبان حجّتیه تا آنجا پیش رفتند که، صرفاً برای شناسایی اعضاء جامعه، در محافل بهائیان رخنه نمودند. آنها به نیرویی سنگدل جهت سدّ نفوذ و نظارت بر بهائیان تحت حکومت شاه و بازوی بیرحم اجرایی علیه اعضاء جامعه بعد از انقلاب 1979 تبدیل شدند. در شامگاه قبل از انقلاب، حجّتیه از اطّلاعاتی که در طول دهها سال با دقّت تمام و به نحوی غیراخلاقی و غیرمسئولانه جمعآوری کرده بود برای فشار آوردن بر اعضاء جامعه استفاده نمود که یا از ایمان و عقیدهء خود تبرّی جویند – یعنی، به شیوه و اصطلاح روحانیون، از مشارکت در جرم نیرویی آنقدر شیطانی که نامش آورده نمیشود و با "فرقهء ضالّه" از آن یاد میشود دست بردارند – یا عواقب اسف‌انگیز و گاهی مرگبار آن را متحمّل شوند. هزاران بهائی در آن زمان حقوق بازنشستگی تمام عمرشان، منازلشان، مؤسّسات تجاری و اماکن کسبشان را از دست دادند امّا تسلیم تدبیر قلدرمآبانه و مرعوب کنندهء رژیم نشدند. امروز، هفت تن از مدیران این جامعهء مصمّم در شُرُف محاکمه به اتّهام "فساد در ارض" و نیز "عامل صهیونیسم بودن" قرار دارند؛ اتّهاماتی اهریمنی که هر کدام میتواند منجر به صدور حکم اعدام گردد.
امروز، سی سال بعد از روشنگری نسبی سیاستهای شاه در آزادی دینی برای بهائیان و کلیمیان، مردی خود را رئیس جمهور ایران میخواند که سالها قبل شور و شوق بهائی‌ستیزی خود را در پای پیشوای روحانی خویش - مصباح یزدی، رهبر بالفعل جاری "فرقهء ضالّهء" حجّتیه – فرا گرفت. افزایش چشمگیر اذیت و آزار بهائیان – آزارهایی که در ابعاد خود وجوه تشابهی با قوانین نژادپرستانهای دارد که ابتدا در سال 1935 در آلمان نازی به تصویب رسید – نتیجهء مستقیم ترقّی این گروه بدنام و ننگین است.
امّا همه یأس و بدبینی نیست. علیرغم مجهودات متمرکز رژیم برای مسموم کردن ذهن مردم ایران دربارهء امر بهائی، علیرغم سُلطهء انحصاری بر وسایل ارتباط جمعی، موج جدیدی از آگاهی در میان میلیونها ایرانی، دهها روشنفکر و فرهیخته، و حتّی معدودی از روحانیون شیعه پدید آمده که رفتار با بهائیان بخش شرمآوری از گذشتهء ما است. تعداد روزافزونی از مردم متقاعد میشوند که بهائیان، مانند سایر شهروندان ایرانی، دارای حقّ لاینفک و غیر قابل تفویض اجرای شعائر مذهبی خویشند، و این که به عنوان شهروندان ایران، باید جمیع حقوقی که به هر شهروند دیگری از پیروان سایر ادیان داده شده، به آنها نیز تعلّق گیرد. تعداد چشمگیری از نویسندگان، شعرا، محقّقان، و فیلم‌سازان ایرانی به این نکته پی برده و آن را تصدیق کرده‌اند که ما کلامی در باب پوزشخواهی به بهائیان بدهکاریم، و ابراز امتنانی را به آنها مدیونیم. عذرخواهی برای تمام آنچه که از آن رنج برده‌اند، پوزشخواهی برای سکوت جمیع ما؛ و امتنان از برای آن که علیرغم تمامی نابرابریها، همیشه ادب، احترام، آرامش و صلحدوستی را که دین و ایمانشان به آنها تعلیم داده رعایت کرده و هرگز در عشق و علاقهء خود به ایران آزاد و دموکراتیک متزلزل نشده‌اند. از دائرةالمعارف ایرانیکا و کار خستگیناپذیر پروفسور یارشاطر گرفته تا تحقیق محقّقانهء اساتید، دکتر بنانی و دکتر مؤیّد، آنها طلایهدار مجهوداتی برای نشان دادن این مطلب به اهل عالم بودهاند که ایران از تعصّب مفرط، خشک‌مغزی، و سبعیت حکّام فعلیاش – ایرانی که ندا آقاسلطانها و قرّةالعین‌ها، از اوّلین مؤمنین به باب در قرن نوزدهم، شاعرهء بزرگ، محقّق نامی و اوّلین زنی که کشف حجاب نمود و سخنرانی عمومی در ایران ایراد کرد – جدا و مجزّا و متفاوت است. پس، باشد که این شامگاه آغازی بر میثاق جدید ملّی باشد: دیگر هرگز، دوباره هرگز، هرگز به نام ایران.
[1] Eminent Persians: The Men and Women Who Made Modern Iran, 1941-1979 (2 Volume Set), by Abbas Milani
(۲۵ مرداد ۱۳۸۸)
نظر خود را بنویسید